Căng thẳng Mỹ - Trung leo thang: Thách thức chuỗi cung ứng toàn cầu và cơ hội vàng cho kinh tế Việt Nam

1. Ảnh hưởng đến kinh tế Việt Nam 

🔹 Tác động tích cực (Cơ hội) 

a. Cơ hội dịch chuyển chuỗi cung ứng: 

Khi Mỹ đe dọa áp thuế 100 % lên hàng Trung Quốc, nhiều công ty (nhất là trong lĩnh vực điện tử, linh kiện, công nghệ cao) sẽ tìm cách giảm phụ thuộc vào Trung Quốc và chuyển sản xuất, gia công sang các quốc gia “thân thiện hơn”. Việt Nam – với vị trí địa lý gần Trung Quốc, chi phí lao động còn cạnh tranh, và chính sách thu hút đầu tư—có thể được hưởng lợi. 

Nhiều doanh nghiệp quốc tế đã và đang tăng cường “sourcing from Vietnam” như một cách phân tán rủi ro chuỗi cung ứng trong bối cảnh căng thẳng Mỹ – Trung.  

Việt Nam được đánh giá xuất hiện như một “hub chiến lược” mới trong mạng lưới các hành lang thương mại (trade corridors) được định hình lại. 

b. Thúc đẩy đầu tư FDI: 

Các nhà đầu tư dần “thoát Trung” và Việt Nam là ứng viên sáng giá nhờ chính sách ưu đãi, thị trường lao động dồi dào và môi trường đầu tư đang được cải thiện.. 

Thực tế, Việt Nam đang chứng kiến dòng vốn FDI lớn từ Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản và châu Âu. 

c. Cơ hội phát triển ngành logistics và hàng hải: 

Việt Nam hiện nằm trong top 10 quốc gia có lưu lượng container cao, được các hãng tàu quốc tế đánh giá cao trong vai trò chuyển tải (transshipment) khu vực.  

Các dự án cảng biển như Cái Mép – Thị Vải, Lạch Huyện, Liên Chiểu,… đang hấp dẫn các nhà đầu tư. Các dòng hàng hóa chuyển hướng từ Trung Quốc qua các quốc gia trung gian, qua cảng khác, thì cảng Việt Nam có thể trở thành trung tâm hàng hải lớn và đem lại nhiều thuận tiện, lợi ích cho nhà đầu tư. 

🔹 Tác động tiêu cực (Thách thức) 

a. Gián đoạn chuỗi cung ứng nguyên liệu và linh kiện: 

Nếu Trung Quốc áp dụng kiểm soát xuất khẩu kim loại đất hiếm (rare earths / REE) hoặc nguyên liệu quan trọng (như trong dự kiến căng thẳng), các ngành gia công, điện tử, sản xuất pin, vi mạch tại Việt Nam có thể chịu thiếu hụt nguyên liệu đầu vào. 

Hơn nữa, việc Mỹ siết chặt kiểm tra “transshipment” (mặt hàng Trung Quốc chuyển qua quốc gia thứ ba) khiến nhiều lô hàng xuất khẩu của Việt Nam có nguy cơ bị áp thuế cao nếu không đáp ứng điều kiện xuất xứ. 

b. Chi phí vận tải tăng cao: 

Phí cảng đặc biệt giữa Mỹ và Trung Quốc làm giá cước vận tải toàn cầu biến động, kéo theo giá nhập khẩu nguyên liệu, máy móc và xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam tăng lên đáng kể. 

Đối với những sản phẩm Việt xuất khẩu, chi phí logistics tăng sẽ ăn vào lợi nhuận của doanh nghiệp, giảm tính cạnh tranh nếu không được chuyển tải cho người tiêu dùng. 

c. Biến động tỷ giá và thị trường tài chính: 

Căng thẳng quốc tế thường đẩy dòng vốn vào “vùng an toàn” như USD, vàng; các đồng nội tệ, thị trường mới nổi chịu áp lực mất giá, biến động lãi suất. Bên cạnh đó, dòng vốn đầu tư (FDI hay vốn ngắn hạn) có thể dừng hoặc rút ra nếu rủi ro địa chính trị tăng cao. 

Thị trường chứng khoán Việt Nam cũng dễ bị tác động bởi làn sóng bán tháo toàn cầu như Phố Wall sụt giảm. 

2. Ảnh hưởng đến khu vực Đông Nam Á 

🔹 Lợi ích ngắn hạn: 

Các quốc gia trong ASEAN có thể tận dụng là điểm trung gian để dịch chuyển sản xuất từ Trung Quốc, như Việt Nam, Thái Lan, Indonesia, Philippines. 

Xuất khẩu của Trung Quốc sang các nước khác (ASEAN, châu Phi, Latin America) đã tăng trong bối cảnh xuất khẩu sang Mỹ sụt giảm: Trung Quốc giảm 27 % xuất khẩu sang Mỹ trong tháng 9/2025, nhưng tăng xuất khẩu toàn cầu 8,3 %. 

🔹 Rủi ro chung: 

Nhiều nước ASEAN cũng phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Trung Quốc — khi chuỗi này bị gián đoạn, các quốc gia này cũng chịu tác động. Cạnh tranh nội khối sẽ gia tăng: quốc gia có hạ tầng tốt hơn, chính sách thuế ưu đãi hơn sẽ được ưu tiên, các quốc gia còn yếu có thể bị tụt lại. 

Đồng thời, rủi ro lạm phát nhập khẩu (do chi phí vận tải và nguyên liệu tăng) có thể lan ra toàn khu vực. 

3. Triển vọng và khuyến nghị cho Việt Nam 

Ngắn hạn (2025): Tăng cường kiểm soát xuất xứ hàng hóa để tránh rủi ro bị Mỹ áp thuế; đồng thời đa dạng hóa thị trường xuất khẩu sang EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và Nam Á nhằm giảm phụ thuộc vào Mỹ. Đẩy nhanh đầu tư hạ tầng logistics, cảng biển và cải thiện thủ tục hải quan, chính sách đầu tư để thu hút dòng vốn FDI chuyển dịch khỏi Trung Quốc. 

Trung hạn: Phát triển các cụm công nghiệp công nghệ cao như linh kiện điện tử, bán dẫn và vật liệu mới; đồng thời tăng cường kết nối logistics khu vực và hợp tác nội khối ASEAN. Đào tạo nhân lực kỹ thuật, thúc đẩy chuyển giao công nghệ trong các ngành có vốn FDI cao. 

Dài hạn: Phát triển kinh tế xanh và chuỗi cung ứng bền vững để thích ứng với biến động thương mại quốc tế; đồng thời đa dạng hóa thị trường và duy trì cân bằng thương mại với Mỹ và Trung Quốc. Tăng cường nội địa hóa sản xuất nhằm giảm phụ thuộc vào nhập khẩu linh kiện cơ bản. 

Kết luận: 

Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung về đất hiếm và hàng hải có thể làm gián đoạn thương mại ngắn hạn, nhưng cũng mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc thu hút FDI, phát triển logistics và nâng cấp chuỗi giá trị — nếu tận dụng tốt sự dịch chuyển sản xuất toàn cầu và củng cố nội lực kinh tế.