Bản tin pháp lý: Sắp xếp/hợp nhất hệ thống Toà án các cấp

A. Giới thiệu

Ngày 20/3/2025, Ban Chỉ đạo Trung ương về sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đã ban hành Công văn số 43-CV/BCĐ, yêu cầu hoàn tất việc sắp xếp hệ thống Tòa án và Viện kiểm sát ở địa phương trước ngày 30/6/2025. Trên cơ sở đó, Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC) đang xây dựng Dự thảo Nghị quyết (lần 2) về việc thành lập, giải thể và xác định phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của các Tòa án nhân dân.

Theo Dự thảo này, TANDTC đề xuất danh sách 355 Tòa án nhân dân khu vực mới, thay thế cho các TAND cấp huyện hiện nay tại 34 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, có hiệu lực dự kiến từ 01/7/2025.

B. Mục tiêu của việc sắp xếp

Việc tổ chức lại hệ thống Tòa án nhân dân các cấp được xác định nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động tư pháp, đồng thời phù hợp với việc điều chỉnh địa giới hành chính cấp huyện và cấp xã theo chủ trương chung của Đảng và Nhà nước. Mô hình Tòa án nhân dân khu vực sẽ thay thế mô hình Tòa án nhân dân cấp huyện hiện nay, theo hướng một Tòa án khu vực có thể đảm trách công tác xét xử cho nhiều đơn vị hành chính cấp huyện trong cùng một khu vực địa lý.

C. Thay thế mô hình Tòa án nhân dân cấp quận/huyện bằng Tòa án nhân dân khu vực

Theo Dự thảo Nghị quyết (lần 2) của Tòa án nhân dân tối cao, từ ngày 1/7/2025 sẽ chính thức giải thể toàn bộ Tòa án nhân dân cấp huyện/quận trên toàn quốc, thay thế bằng 355 Tòa án nhân dân khu vực. Cụ thể:

• Mỗi TAND cấp huyện/quận hiện nay sẽ bị bãi bỏ tư cách pháp nhân và chuyển giao toàn bộ hồ sơ, con dấu, trụ sở, tài sản, nhân sự, nhiệm vụ, thẩm quyền cho Tòa án nhân dân khu vực tương ứng.

• Một TAND nhân dân khu vực đảm nhận trách nhiệm xét xử sơ thẩm cho 2–4 đơn vị hành chính cấp huyện/quận liên kết liền kề, đảm bảo chiều rộng phạm vi địa giới xét xử hợp lý, phù hợp với quy hoạch hành chính mới và yêu cầu cải cách tư pháp quốc gia.

Thực chất, hệ thống TAND cấp huyện/quận sẽ bị xóa bỏ, thay thế bằng hệ thống TAND cấp khu vực với quy mô lớn hơn, hoạt động tập trung hơn. Các chức năng tư pháp tương tự được đảm đương bởi TAND khu vực, được tổ chức tại địa điểm hợp lý, đảm bảo gần dân và hiệu quả.

Theo Phụ lục 2 kèm Dự thảo Nghị quyết lần 2 về việc thành lập, giải thể và quy định phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của Tòa án nhân dân, tại Thành phố Hồ Chí Minh, dự kiến sẽ thành lập 19 Tòa án nhân dân khu vực, thay thế cho 22 Tòa án nhân dân cấp huyện hiện nay (lưu ý: sau khi sáp nhập đơn vị hành chính).

D. Một số khó khăn, vướng mắc

Mặc dù việc sắp xếp lại hệ thống Tòa án nhân dân là cần thiết và phù hợp với yêu cầu cải cách tư pháp, song trên thực tế, quá trình thực hiện có thể phát sinh nhiều vướng mắc và khó khăn.

Trước hết, việc tổ chức lại bộ máy và phân bổ nhân sự tại các Tòa án khu vực mới sẽ cần thời gian để ổn định, có thể gây gián đoạn hoạt động xét xử trong giai đoạn chuyển tiếp. Thứ hai, yếu tố địa lý là một trở ngại lớn, khi nhiều người dân ở vùng xa trung tâm khu vực có thể gặp khó khăn trong việc di chuyển để tham gia tố tụng hoặc thực hiện các thủ tục tại Tòa án. Ngoài ra, cơ sở hạ tầng và điều kiện vật chất tại các trụ sở Tòa án hiện hữu có thể chưa đáp ứng đủ nhu cầu xử lý khối lượng công việc tăng lên sau sáp nhập. Cuối cùng, việc chuyển tiếp giữa các đơn vị Tòa án hiện tại và đơn vị mới cần sự hướng dẫn pháp lý đầy đủ và kịp thời để bảo đảm các vụ án đang được thụ lý, giải quyết không bị đình trệ hoặc ảnh hưởng đến quyền lợi của đương sự.

Từ góc độ thực tiễn, các doanh nghiệp, tổ chức hành nghề luật và cá nhân có liên quan nên chủ động rà soát, cập nhật các thông tin chính thức về phạm vi thẩm quyền của các Tòa án nhân dân khu vực mới để đảm bảo xác định đúng cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo, cũng như nộp đơn khởi kiện đúng nơi, đúng thời điểm. Ngoài ra, cần lưu ý đến các nội dung chuyển tiếp trong văn bản hướng dẫn thi hành, đặc biệt là quy định liên quan đến thẩm quyền giải quyết các vụ án đang trong quá trình xét xử hoặc thi hành án tại thời điểm có hiệu lực của Nghị quyết.

Vui lòng liên hệ với chúng tôi qua email contact@altas.vn để thảo luận cụ thể và khám phá cách chúng tôi có thể hợp tác với Quý vị để vượt qua những cải cách này một cách thành công.

---

Viết bởi: Lương Văn Chương (Chris) - Luật sư Thành viên tại ALTAS Law & Trợ lý pháp lý cao cấp Phạm Uyên Thy - ALTAS Law

Ngày: 12.06.2025