BẢN TIN PHÁP LÝ: LUẬT BẢO HIỂM XÃ HỘI 2024

I. BỔ SUNG ĐỐI TƯỢNG THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC  

1. Đối với đối tượng để tham gia bảo hiểm xã hội (“BHXH”) bắt buộc là công dân Việt Nam sẽ được bổ sung như sau: 

• Chủ hộ kinh doanh (có đăng ký kinh doanh); 

• Người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố tương tự như đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã; 

• Người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn nhà nước, người đại diện phần vốn của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật; và Thành viên Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc, Giám đốc, thành viên Ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên và các chức danh quản lý khác được bầu của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã theo quy định của Luật Hợp tác xã không hưởng tiền lương. (sau đây gọi chung là “Người giữ chức danh quản lý”). 

2. Cơ chế áp dụng ưu tiên trong trường hợp thuộc cùng lúc nhiều đối tượng tham gia BHXH bắt buộc: 

Phân tích cụ thể: 

(1) Người lao động tham gia cùng lúc nhiều HĐLĐ chỉ đóng BHXH theo HĐLĐ đầu tiên có hiệu lực. Nếu HĐLĐ đầu tiên tạm hoãn và không thỏa thuận tiếp tục đóng, sẽ ưu tiên HĐLĐ kế tiếp theo mốc thời gian ký kết; 

(2) Đối tượng công chức, viên chức hoặc Người giữ chức danh quản lý (hưởng lương) đồng thời ký HĐLĐ hoặc HĐLĐ không trọn thời gian thì ưu tiên đóng BHXH theo vai trò công chức/viên chức hoặc Người giữ chức danh quản lý có hưởng lương; 

(3) Người giữ chức danh quản lý (có hoặc không hưởng lương) giữ chức danh tại nhiều đơn vị chỉ đóng BHXH tại đơn vị đầu tiên được bổ nhiệm giữ chức danh; 

(4) Người lao động làm việc ở nước ngoài hoặc không chuyên trách cấp xã đồng thời thuộc nhóm (i) có HĐLĐ, (ii) Người giữ chức danh quản lý có hưởng lương, hoặc (iii) HĐLĐ không trọn thời gian thì ưu tiên đóng BHXH theo (i), (ii), (iii) với thứ tự ưu tiên đã ký/bổ nhiệm trước; 

(5) Người không chuyên trách cấp xã đồng thời là Chủ hộ kinh doanh hoặc Người giữ chức danh quản lý không hưởng lương sẽ đóng BHXH theo vai trò không chuyên trách cấp xã; 

(6) Chủ hộ kinh doanh và Người giữ chức danh quản lý không hưởng lương đồng thời thuộc nhiều nhóm thì cơ chế đóng BHXH thực hiện theo hướng dẫn của Chính phủ;  

Hiện nay vẫn chưa ban hành các quy định cụ thể cho từng trường hợp để áp dụng. 

(7) Dân quân thường trực đồng thời là Không chuyên trách cấp xã hoặc Chủ hộ kinh doanh sẽ đóng BHXH theo vai trò dân quân thường trực. 

3. Đối với đối tượng để tham gia BHXH bắt buộc là người nước ngoài 

Theo quy định Luật BHXH 2024 vẫn sẽ giữ lại cơ chế theo quy định của Luật BHXH 2014 và Nghị định 143/2018/NĐ-CP (“Nghị định 143”) về việc xác định người nước ngoài làm việc tại Việt nam. Theo đó: 

Người lao động là công dân nước ngoài làm việc tại Việt Nam thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc khi làm việc theo hợp đồng lao động xác định thời hạn có thời hạn từ đủ 12 tháng trở lên với người sử dụng lao động tại Việt Nam, trừ các trường hợp sau đây: 

(i) Di chuyển trong nội bộ doanh nghiệp theo quy định của pháp luật về người lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam; 

(ii) Tại thời điểm giao kết hợp đồng lao động đã đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định tại khoản 2 Điều 169 của Bộ luật Lao động; 

(iii) Điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác. 

Theo như quy định tại Nghị định 152/2020 thì “Di chuyển trong nội bộ doanh nghiệp theo quy định của pháp luật về người lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam” sẽ chỉ áp dụng cho: Người lao động nước ngoài di chuyển trong nội bộ doanh nghiệp là: 

(1) Nhà quản lý;  

(2) Giám đốc điều hành; 

(3) Chuyên gia và lao động kỹ thuật của một doanh nghiệp nước ngoài đã thành lập hiện diện thương mại trên lãnh thổ Việt Nam; 

(4) Di chuyển tạm thời trong nội bộ doanh nghiệp sang hiện diện thương mại trên lãnh thổ Việt Nam và đã được doanh nghiệp nước ngoài tuyển dụng trước đó ít nhất 12 tháng. 

Để tránh nhầm lẫn, việc áp dụng quy định về tham gia BHXH cần được hiểu rằng: trường hợp người giữ chức danh quản lý là công dân nước ngoài và thuộc diện di chuyển trong nội bộ doanh nghiệp theo quy định pháp luật, thì sẽ không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc tại Việt Nam. 

II - THAY ĐỔI MỨC LƯƠNG CƠ SỞ THÀNH MỨC THAM CHIẾU ĐỂ ÁP DỤNG ĐÓNG VÀ HƯỞNG BẢO HIỂM XÃ HỘI 

Theo Luật BHXH 2024, mức lương cơ sở – vốn được sử dụng làm căn cứ tính lương cho công chức, viên chức và tính mức đóng và hưởng chế độ BHXH. Mức lương cơ sở này đang được lên kế hoạch để thay thế cho từng giai đoạn và Luật BHXH 2024 có hiệu lực từ ngày 01/7/2025 đã thay thế mức lương cơ sở thành mức tham chiếu. Việc thay thế mức lương cơ sở này được thực hiện theo hai hướng: 

• Đối với các chế độ liên quan đến BHXH, “mức tham chiếu” sẽ được sử dụng thay thế. Đây là mức tiền do Chính phủ quyết định, được điều chỉnh định kỳ dựa trên các yếu tố như chỉ số giá tiêu dùng (CPI), tăng trưởng kinh tế và khả năng cân đối của ngân sách nhà nước, quỹ BHXH. Mức tham chiếu ban đầu sẽ bằng mức lương cơ sở hiện hành và không được thấp hơn mức lương cơ sở cuối cùng khi chính thức bãi bỏ. 

• Đối với việc xác định mức lương, bảng lương và chế độ tiền lương của công chức, viên chức, hiện tại vẫn đang trong quá trình xây dựng hệ thống bảng lương mới theo Nghị quyết 27-NQ/TW về cải cách chính sách tiền lương. Các quy định chi tiết về hệ thống tiền lương mới chưa được ban hành tại thời điểm này, nên vẫn sẽ áp dụng theo các quy định còn hiệu lực hiện nay. 

1. Xác định mức tham chiếu  

Mức tham chiếu là mức tiền do Chính phủ quyết định dùng làm cơ sở tính mức đóng và mức hưởng một số chế độ BHXH quy định trong Luật BHXH 2024. Chính phủ sẽ xem xét các chỉ tiêu như chỉ số giá tiêu dùng (CPI), tăng trưởng kinh tế, và khả năng cân đối của ngân sách nhà nước cùng quỹ BHXH để điều chỉnh mức tham chiếu định kỳ. Chi tiết về giá trị, chu kỳ và phương thức điều chỉnh mức tham chiếu sẽ được Chính phủ quy định. 

Trong giai đoạn chưa bãi bỏ mức lương cơ sở, mức tham chiếu được coi bằng chính mức lương cơ sở hiện hành. Khi mức lương cơ sở bị bãi bỏ, mức tham chiếu mới vẫn không thấp hơn mức lương cơ sở cuối cùng đó. 

2. Áp dụng mức tham chiếu trong các trường hợp không có mức lương để đóng BHXH 

Những đối tượng được lựa chọn tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc như: 

(1) Người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng;  

(2) Vợ hoặc chồng không hưởng lương từ ngân sách nhà nước được cử đi công tác nhiệm kỳ cùng thành viên cơ quan đại diện nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài được hưởng chế độ sinh hoạt phí;  

(3) Chủ hộ kinh doanh;  

(4) Người giữ chức danh quản lý không hưởng lương. 

Những đối tượng nêu trên sẽ được lựa chọn tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc nhưng thấp nhất bằng mức tham chiếu và cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng và sau ít nhất 12 tháng thực hiện đóng BHXH theo mức lựa chọn thì người lao động được lựa chọn lại tiền lương làm căn cứ đóng BHXH. 

III - BỔ SUNG QUY ĐỊNH VỀ GIAO DỊCH ĐIỆN TỬ TRONG LĨNH VỰC BHXH 

Luật BHXH 2024 đã bổ sung các quy định cụ thể nhằm thúc đẩy và chuẩn hóa việc thực hiện giao dịch điện tử giữa người tham gia, đơn vị sử dụng lao động và cơ quan BHXH. Theo đó: 

1. Tất cả các thủ tục hành chính trong lĩnh vực BHXH như: đăng ký tham gia, điều chỉnh thông tin, đóng – hưởng chế độ BHXH, giải quyết chế độ... đều có thể thực hiện thông qua giao dịch điện tử với giá trị pháp lý tương đương như hồ sơ, văn bản giấy. 

2. Cổng thông tin điện tử, phần mềm BHXH số, ứng dụng BHXH số (VssID) và các nền tảng số khác sẽ được sử dụng thống nhất để thực hiện giao dịch, theo chuẩn kết nối dữ liệu và bảo mật do cơ quan BHXH Việt Nam quy định. 

3. Người tham gia có thể sử dụng tài khoản định danh điện tử, chữ ký số cá nhân, hoặc các phương thức xác thực điện tử hợp pháp để ký và nộp hồ sơ kê khai hay điều chỉnh BHXH. 

IV - CHẾ TÀI XỬ LÝ VI PHẠM VỀ BHXH 

Một điểm mới quan trọng của Luật BHXH 2024 là điều chỉnh cơ chế xử phạt đối với hành vi chậm đóng hoặc trốn đóng BHXH của người sử dụng lao động. Cụ thể: 

Thay vì áp dụng mức lãi phạt theo công thức gấp hơn 02 lần lãi suất đầu tư của Quỹ BHXH như trước đây, Luật BHXH 2024 quy định người sử dụng lao động sẽ bị phạt 0,03% trên số tiền chậm hoặc trốn đóng cho mỗi ngày vi phạm. 

Ngoài việc phải nộp đủ số tiền BHXH còn thiếu, doanh nghiệp còn phải trả thêm khoản tiền phạt nói trên, được tính theo tổng số ngày vi phạm mà chưa khắc phục được. 

---

Viết bởi: Giám đốc điều hành ALTAS Corp và Trợ lý pháp lý cao cấp Trần Anh Hoàng 

Ngày: 25/06/2025