BẢN TIN PHÁP LÝ: LỢI THẾ VÀ THÁCH THỨC PHÁP LÝ CỦA HÀNG HÓA XUẤT XỨ VIỆT NAM VÀ HÀNG TRUNG CHUYỂN TRONG QUAN HỆ THƯƠNG MẠI HOA KỲ

Tính đến 17h ngày 07/7/2025 giờ Mỹ (4h sáng ngày 8-7 giờ Việt Nam), Tổng thống Mỹ Donald Trump đã công bố tổng cộng 14 bức thư gửi các nước, thông báo rằng các mức thuế nhập khẩu cao hơn đáng kể của Mỹ sẽ bắt đầu có hiệu lực từ ngày 01/8/2025, bao gồm: Tunisia (25%), Indonesia (32%), Bosnia (30%), Bangladesh (35%), Serbia (35%), Campuchia (36%), Thái Lan (36%), Nhật Bản (25%), Hàn Quốc (25%), Malaysia (25%), Kazakhstan (25%), Nam Phi (30%), Lào (40%), Myanmar (40%).

? Bảng tổng hợp mức thuế quan Hoa Kỳ áp dụng từ 1/8/2025

Trong danh sách này, đáng chú ý có Thái Lan, Indonesia và Bangladesh – ba quốc gia được xem là đối thủ cạnh tranh trực tiếp của Việt Nam tại thị trường Hoa Kỳ. Trong khi các nước trên bị áp dụng mức thuế cao từ 32% đến 36%, thì Việt Nam hiện đang được hưởng lợi từ một thỏa thuận thuế quan với Mỹ, theo đó phần lớn hàng hóa có xuất xứ từ Việt Nam khi nhập khẩu vào Hoa Kỳ chỉ chịu mức thuế 20%. Tuy nhiên, một mức thuế cao hơn (40%) sẽ được áp dụng đối với các sản phẩm bị xác định là trung chuyển qua Việt Nam từ một quốc gia thứ ba (transshipping) và cho đến thời điểm hiện tại, phía Mỹ vẫn chưa công bố chính thức tiêu chí cụ thể để xác định thế nào là hàng hóa trung chuyển.

Theo quan điểm của ALTAS, nhiều khả năng Hoa Kỳ sẽ áp dụng cơ chế xác định tỷ lệ xuất xứ nội địa làm căn cứ để phân biệt giữa hàng hóa sản xuất tại Việt Nam và hàng trung chuyển. Cụ thể, hàng hóa sản xuất tại Việt Nam đạt tỷ lệ nội địa hóa theo ngưỡng quy định có thể tiếp tục được hưởng mức thuế 20%. Ngược lại, đối với những sản phẩm không đạt tỷ lệ nội địa hóa, sẽ có hai phương án được đặt ra:

(1) Áp dụng trực tiếp mức thuế 40% lên toàn bộ giá trị hàng hóa; hoặc

(2) Chỉ áp dụng mức thuế 40% đối với phần giá trị được xác định là có xuất xứ từ quốc gia thứ ba.

Dù theo phương án nào, chính sách này đều tiềm ẩn rủi ro đối với các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh nhiều ngành sản xuất trong nước vẫn phụ thuộc đáng kể vào linh kiện, nguyên phụ liệu nhập khẩu – như điện tử, may mặc và da giày. Việc kiểm soát chặt chẽ xuất xứ và tăng cường nội địa hóa nguyên liệu sẽ là giải pháp then chốt để giảm thiểu rủi ro thuế quan trong thời gian tới.

Việc ba quốc gia có vị thế cạnh tranh cao với Việt Nam bị áp thuế cao hơn đáng kể (Thái Lan: 36%, Indonesia: 32%, Bangladesh: 35%) đang mang lại lợi thế tạm thời về thuế suất cho doanh nghiệp Việt Nam trong ngắn hạn. Đây có thể là cơ hội để Việt Nam mở rộng thị phần xuất khẩu vào Mỹ.

Tuy nhiên, lợi thế này chỉ bền vững nếu doanh nghiệp chứng minh được hàng hóa thực sự được sản xuất tại Việt Nam thông qua việc tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chí xuất xứ. Đặc biệt, với những ngành có tỷ lệ sử dụng nguyên liệu nhập khẩu cao, việc xây dựng chuỗi cung ứng nội địa, kiểm soát hồ sơ xuất xứ (CO), định mức tiêu hao nguyên liệu, và khả năng truy xuất nguồn gốc sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc chứng minh sản phẩm là "sản xuất tại Việt Nam", từ đó duy trì mức thuế 20%.

Đối với các doanh nghiệp có mô hình sản xuất gia công hoặc sử dụng nguồn linh kiện đầu vào từ nước thứ ba, việc rà soát lại quy trình sản xuất và đánh giá tỷ lệ nội địa hóa ngay từ bây giờ là điều cần thiết. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng nên chuẩn bị sẵn các phương án quản trị rủi ro, bao gồm cập nhật quy định mới từ phía Hoa Kỳ và thiết lập cơ chế làm việc với đơn vị tư vấn pháp lý – thương mại nhằm xử lý các tình huống tranh chấp hoặc kiểm tra xuất xứ phát sinh trong quá trình xuất khẩu.

Trong bối cảnh chính sách thuế quan của Mỹ có thể tiếp tục điều chỉnh linh hoạt và mang yếu tố địa chính trị, việc chủ động thích ứng và tối ưu chuỗi cung ứng sẽ là giải pháp bền vững giúp Việt Nam duy trì lợi thế cạnh tranh trong thương mại quốc tế. 

Do đó, việc theo dõi sát diễn biến chính sách, kịp thời đánh giá tác động và chủ động xây dựng các chiến lược ứng phó sẽ là yếu tố then chốt để cộng đồng doanh nghiệp duy trì năng lực cạnh tranh, đồng thời bảo vệ thị phần xuất khẩu vào thị trường Hoa Kỳ trong giai đoạn đầy biến động phía trước.

Ngoài ra, dưới góc độ pháp lý, ALTAS xin đưa ra phân tích tổng quan dựa trên các quy định hiện hành và các Hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam là thành viên. Theo đó, hai khái niệm “hàng có xuất xứ Việt Nam” và “hàng trung chuyển” không được định nghĩa trực tiếp bằng thuật ngữ cụ thể, nhưng có thể được hiểu thông qua hệ thống quy tắc xuất xứ hàng hóa, quy trình vận chuyển và các điều kiện đi kèm được quy định trong các FTA tiêu biểu như EVFTA, CPTPP, RCEP và ACFTA. Những quy định này đóng vai trò nền tảng trong việc phân loại hàng hóa nhằm xác định mức thuế quan áp dụng và quyền hưởng ưu đãi thương mại.

1. Hàng có xuất xứ Việt Nam

Theo Nghị định 31/2018/NĐ-CP và Thông tư 40/2025/TT-BCT, hàng hóa được công nhận là có xuất xứ Việt Nam nếu:

• thuộc nhóm thuần túy — tức sản xuất hoàn toàn tại Việt Nam không sử dụng nguyên liệu nhập khẩu như nông sản, khoáng sản, thủy sản. Hoặc

• nhóm không thuần túy, tức có sử dụng nguyên liệu nhập khẩu nhưng đáp ứng quy định pháp lý như chuyển đổi mã HS sản phẩm (CTSH), đạt tỷ lệ hàm lượng giá trị khu vực (RVC ≥ 40%), và được gia công vượt mức đơn giản. Các quy tắc này cũng được cụ thể hóa trong các hiệp định thương mại tự do như EVFTA, CPTPP và RCEP, qua đó giúp hàng Việt Nam đủ điều kiện hưởng ưu đãi thuế quan khi xuất khẩu.

Từ ngày 01/07/2025, Việt Nam triển khai hệ thống cấp Chứng nhận xuất xứ điện tử (C/O) qua eCoSys, giúp minh bạch hóa quá trình kiểm tra xuất xứ.

2. Hàng trung chuyển

Ngược lại, hàng trung chuyển được quy định tại Khoản 8 Điều 3 Nghị định 43/2017/NĐ-CP là hàng hóa không tiêu thụ trong lãnh thổ Việt Nam

• Chỉ đi qua lãnh thổ Việt Nam, không tiêu thụ nội địa;

• Lưu kho tại khu vực trung chuyển như cảng biển hoặc kho ngoại quan;

• Được chuyển tiếp đến nước nhập khẩu mà không bị thay đổi bản chất.

Đồng thời Luật Quản lý ngoại thương 2017 và Nghị định 59/2018/NĐ-CP yêu cầu:

• Chứng từ vận tải chứng minh hành trình trực tiếp;

• Không được tái đóng gói, chia lô, xử lý kỹ thuật;

• Phải được giám sát hải quan liên tục;

• Thời gian lưu giữ không quá 30 ngày, trừ khi có gia hạn hợp lệ.

Trong các FTA như EVFTA, hàng trung chuyển không được coi là có xuất xứ Việt Nam, do không đáp ứng các tiêu chí sản xuất hoặc gia công. Nếu không tuân thủ quy định trung chuyển, hàng có thể mất quyền hưởng ưu đãi thuế và bị áp dụng thuế cao.

Với sự khác biệt rõ rệt về quy định pháp lý, việc kiểm soát nguồn gốc và xuất xứ hàng hóa trở thành công cụ chiến lược giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao tính minh bạch, tối ưu hóa chi phí thuế, và mở rộng thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng nhiều chi tiết liên quan đến định nghĩa hàng trung chuyển (transshipping) và mức thuế áp dụng cụ thể cho từng loại hàng vẫn chưa được thống nhất hoàn toàn giữa các bên, đòi hỏi doanh nghiệp phải theo dõi sát diễn biến chính sách và quy định cập nhật. ALTAS sẽ cập nhật tới Quý Khách hàng ngay sau khi một bên bất kỳ công bố quy định chi tiết.

Bài viết được thực hiện bởi: Luật Sư Điều Hành của ALTAS và & Trợ lý pháp lý cao cấp của ALTAS Trần Anh Hoàng

Ngày: 08/07/2025